Wacyk Antoni "Gniewomir"

s. Karola i Erazminy ze Żmigrodzkich, ur. 22 XI 1905 w Kuryłówce Murowanej (Podole zazbruczańskie).

W l. 1918-1920 był uczniem Polskiego Gimnazjum Społecznego w Kamieńcu Podolskim i harcerzem III Kamienieckiej Drużyny Harcerskiej. Rodzina przeniosła się w granice II RP, jednak jej część pozostała na znajdującej się w składzie ZSRR Ukrainie.

Maturę zdał we Lwowie w 1926 r. Następnie wstąpił na Wydział Prawa UJK we Lwowie. W okresie od 15 X 1927 do 21 IV 1928 ukończył SPR Piech. w Gródku Jagiellońskim w stopniu plutonowego pchor. W 1932 r. mianowany ppor. rez.

Od 11 XII 1928 ponownie na Wydziale Prawa UJK, który ukończył w 1932, otrzymując stopień mgr praw.

Pracował jako urzędnik pocztowy (państwowe przedsiębiorstwo „Polska Poczta Telegraf i Telefon”) we Lwowie.

W 1935 poślubił Felicję Leokadię z d. Loewenstamm (1898-1970), małżeństwo bezdzietne.

Jesienią 1937 r. zostaje przeniesiony do Warszawy na stanowisko referendarza w Ministerstwie Poczt i Telegrafów. Latem 1939 awansuje na stanowisko sekretarza wiceministra tego resortu (był nim płk Tadeusz Argasiński).

Po przybyciu do Warszawy zetknął się z działalnością „Zadrugi”, wchodząc w skład jej zespołu redakcyjnego, przyjmując zadrużne imię – „Gniewomir”. Publikując w czasopiśmie „Zadruga” używał (poza w/w) pseudonimów: „Mieczysław Nowica”, „Michał Pohost”, „W. Sikorski”. Zadrużanką została też jego żona Felicja.

We wrześniu 1939 r. ewakuowany wraz z personelem Ministerstwa PiT, 17 IX przekroczył w Kutach granicę rumuńską. Przez Rumunię i Jugosławię w I 1940 dotarł do Francji, gdzie zgłosił się do Stacji Zbornej WP w Paryżu. Odbył staż w armii francuskiej, następnie służył w 12 pp. Ewakuowany do Wlk. Brytanii na pokładzie s/s „Chorzów” służył nadal w WP. W trakcie służby ukończył kurs dla tłumaczy( Edynburg 1942) i kurs administracyjny (Londyn 1943). Zetknięcie się z rzeczywistością społeczną i kulturalną Wlk. Brytanii umocniło jego przekonania zadrużne (zwłaszcza, gdy chodzi o oddziaływanie protestantyzmu, szczególnie kalwinizmu na życie społeczne), a fascynacja wieloma rozwiązaniami brytyjskimi będzie trwała i widoczna w jego pracach, a także w prywatnych wypowiedziach. Wydawał tam biuletyn „Goreją Wici”, propagujący idee zadrużne.

W 1945 r. w Szkocji publikuje książkę „Kultura bezdziejów”, będącym popularnym wykładem poglądów Zadrugi na historię Polski i Słowiańszczyzny.

W VI 1946 powraca do kraju osiedlając się początkowo w Częstochowie, gdzie przebywała jego żona i jej rodzina. Nawiązuje ponowny kontakt z Janem Stachniukiem i ocalałymi z wojny zadrużanami. Jesienią t. r. osiedla się w Zabrzu, gdzie wraz z Józefem Słonczyńskim zakłada olejarnię, a następnie modelarnię dla odlewów hutniczych (kierowaną przez Słonczyńskiego). Te ostatnie przedsięwzięcie zapewniło mu źródło utrzymania i umożliwiło wspieranie finansowe druku prac Stachniuka, to drugie było także założonym celem tych przedsięwzięć. W tym czasie nastąpiły różnice zdań między nim a Stachniukiem na tle taktyki środowiska zadrużnego w nowej rzeczywistości politycznej oraz jakości osób werbowanych przez Bogusława Stępińskiego. Był to element w najlepszym wypadku kosynierski, a więc w ówczesnym stadium rozwoju Zadrugi – raczej balast. Stachniuk był innego zdania.(Wacyk, Jan Stachniuk…t I, s.201).

Od III 1948 r. zamieszkał we Wrocławiu, zatrudniając się jako urzędnik w Nadodrzańskich Zakładach Przemysłu Organicznego „Rokita” w Brzegu Dolnym. Jego kontakty ze „Stoigniewem” i środowiskiem zadrużnym uległy wstrzymaniu, na co wpływ miało też aresztowanie Stachniuka i ogólne warunki panujące w okresie stalinowskim. W 1954 r. przesyłał niewielkie sumy pieniędzy p. Franciszce Stembrowicz, utrzymującej kontakt z uwięzionym wówczas twórcą Zadrugi.

W 1955 Stachniuk po wyjściu z więzienia odnowił z nim kontakty, które trwały aż do jego śmierci w 1963 r. Był jedną z osób, które sfinansowały pierwszy nagrobek „Stoigniewa” na Cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie. Wacyk utrzymywał też więź z innymi osobami ze środowiska zadrużnego w kraju (J. Brueckmann, M.S. Czarnowski, J. Kłopocka, B. Stępiński, D. Tilgner) i za granicą (W. Kwaterniak, T. Then), a także z ocalałą z wojny siostrą Stachniuka i jej rodziną (Maria Witwicka zam. po 1945 r. w Bystrzycy Kłodzkiej).

W 1969 przetłumaczył „Człowieczeństwo i kulturę” na język angielski usiłując zainteresować tym tekstem jakiegoś wydawcę w krajach anglojęzycznych, pomagali mu w tym T. Then i D. Tilgner, bez rezultatu.

W 1971 przechodzi na emeryturę nadal mieszkając we Wrocławiu.

W 1971 otrzymał od Damazego Tilgnera maszynopisy 3 nie wydanych prac Stachniuka („Chrześcijaństwo a ludzkość”, „Mit słowiański” i „Drogi rewolucji kulturowej w Polsce”). Wykonał ich kopie zaopatrując je w skorowidze i sprawdzając cytaty, maszynopisy te posłużyły jako podstawa do pierwszych wydań tych pozycji po 1989r.

Usiłował w sposób bardzo ostrożny przypominać o dorobku zadrużnym w postaci listów do gazet przy okazji poruszenia przez kogoś tego zagadnienia, a także pozyskać nowych zwolenników. W l. 70-tych nawiązali z nim kontakt Zdzisław Słowiński i Stanisław Potrzebowski. W początkach lat 70-tych kontaktował się z nim Bolesław Tejkowski, znajomość ta uległa zerwaniu po tym jak pożyczył on od Wacyka egzemplarze przedwojennej „Zadrugi” następnie odmawiając ich zwrotu.

Po śmierci żony Felicji zawarł małżeństwo z Kazimierą Grygier, także bezdzietne (miał jednak 2 pasierbów z poprzedniego małżeństwa drugiej żony).

Swoje teksty, będące także komentarzami do wydarzeń bieżących, przepisywał ma maszynie i rozpowszechniał w kręgu osób zainteresowanych. Niektóre doczekały się druku po 1989, część zaginęła.

W 1988 opracował obrzęd postrzyżyn dla rodziny Zdzisława Słowińskiego, które zostały odprawione na Ślęży.

W 1990 rozpoczął współpracę z kierowanym przez Zdzisława Słowińskiego wrocławskim Wydawnictwem „Toporzeł”. Opublikował tam broszury popularnie wyjaśniające poglądy zadrużne. Brał też udział w opracowaniu nowych wydań prac Stachniuka, jakie wyszły w tym wydawnictwie.

Pisał także wiersze, ale nie posiadał poważnego talentu poetyckiego.

Po 1989 prowadził bogatą korespondencję z osobami zainteresowanymi treścią jego publikacji.
Zmarł we Wrocławiu 23 VIII 2000. Pochowany na Cmentarzu Grabiszyn (Wrocław).

Opracował: Tomasz Szczepański

Źródła:

świadectwo ukończenia SPR Piech. nr 10, indeks;
dowód osobisty studenta UJK;
absolutorium;
dyplom, pismo Ministerstwa Poczt i Telegrafów z 1936 r.;
legitymacja pracownika Ministerstwa Poczt i Telegrafów nr 353;
przepustka do Cytadeli Warszawskiej;
Bilet de Identitate nr 568 (rum.);
arkusz ewidencyjny; Allied Military Identity Card no A 20196;
zaświadczenie Ministerstwa Odbudowy Administracji Publicznej o ukończeniu kursu, Londyn 31 VIII 1943;
pełnomocnictwo z Nadodrzańskich Zakładów Przemysłu Organicznego „Rokita” Brzeg Dolny 4 V 1949;
legitymacja członkowska ZZ Pracowników Przemysłu Chemicznego RP;
legitymacja wojskowa oficera rezerwy;
świadectwo ukończenia kursu rachunkowości z 1961r.;
legitymacja pracownicza;
legitymacja ZZ Emerytów Rencistów i Inwalidów;
wyciąg z aktu zgonu Felicji Leokadii Wacyk, – kserokopie w zbiorach autora.
Fotografia z wierszem Świąszczyca w zbiorach autora.
IPN 00231/153 t 1. k 1-30 (Informacja o „Zadrudze”, z 21 IV 1950);
List do Tomasza Szczepańskiego – w zbiorach autora.
Grott. B. Religia cywilizacja, rozwój. Wokół idei Jana Stachniuka, Kraków 2003
Redakcja Zmarł Antoni Wacyk „Odala” nr VII, lato 2001
Słowiński Z. Pożegnanie Antoniego Wacyka „Odala” nr VII, lato 2001
Szczepański T. Ruch zadrużny i rodzimowierczy w PRL w latach 1956-1989 „Państwo i Społeczeństwo” 4/2009
Szczepański T. Rozmowa z dr Stanisławem Potrzebowskim, naczelnikiem Rodzimej Wiary, „Trygław” 12 (2010)
Tenże Rozmowa z dr Zdzisławem Słowińskim, właścicielem Wydawnictwa Toporzeł, tamże
Tenże Działalność polityczna Bolesława (Bernarda) Tejkowskiego do 1989r. w: „Religia. Polityka. Naród…”, red. R. Łętocha, Kraków 2010
Informacje ustne: Brueckmann Józef, Kołowrocki Andrzej.

Bibliografia prac:

Druki zwarte:

Kultura Bezdziejów Szkocja 1945 (wyd. II Wrocław 2010)
Jan Stachniuk 1905-1963. Życie i dzieło, t I 1976, t II 1978, t III1984, mps pow. kserokopia w zbiorach autora
Mit polski Zadruga Wrocław 1991 (wcześniej mps. pow. w 1989 20 egz. i w 1990 40 egz.)
Rymy zadrużne Wrocław 1992
Filozofia polska – Zadruga Wrocław 1994
Na pohybel katolictwu – Zadruga Wrocław 1995

Artykuły:

Słowiańszczyzna „Głos Wolnych” 1/1948
Siła chrześcijaństwa „Głos Wolnych” 4/1948
Sprostowanie „Najwyższy Czas” 2/1996
Wprowadzenie do J. Stachniuk „Człowieczeństwo i kultura” Wrocław 1996
Przedmowa do J. Stachniuk „Chrześcijaństwo a ludzkość” Wrocław 1997 (rkps 1989)
Jan Stachniuk 1905-1963. Próba charakterystyki, „Trygław” nr 2, wiosna 1998
Kolejna klęska i kolejne złudzenia polakatolika, „Trygław” nr 12, wiosna 2010 (rkps 1982)

Tłumaczenia:

Z języka ukraińskiego:
Łozko H.S. Rodzima wiara ukraińska, Wrocław 1997