Słonczyński Józef "Niklot"

Józef Słonczyński ur. 17 IV 1908 w Bochni s. Wojciecha (górnika z kopalni soli w Bochni) i Anastazji z d. Chrobak.

W 1930 ukończył gimnazjum matematyczno – przyrodnicze im. Kazimierza Wlk. w Bochni.

Po maturze studiował na WSH w Krakowie a w l. 1931-1932 kończy SPR nr 2 w Biedrusku i po praktyce w jednostce wojskowej przeniesiony do rezerwy w stopniu sierż. pchor. Wraca do studiów, jednak ciężkie położenie materialne sprawia że podejmuje pracę w Urzędzie Skarbowym w Bochni, gdzie pracuje w l. 1932-1939.

Zmobilizowany w sierpniu 1939 w stopniu ppor. do 16 pp jako płatnik batalionu. Po rozbiciu jego jednostki w początkach września 1939 dołączył do innej (prawdopodobnie) 10 BKZ płk S. Maczka, z którą przekroczył granicę węgierską 18 IX. Z Węgier (po pobycie w obozie internowania w Visegrad) przez Jugosławię i drogą morską przedostał się do Francji, a po jej upadku, do Wlk. Brytanii gdzie służył w WP.

W okresie od jesieni 1941 do 1943 służył (za zgodą dowództwa) w brytyjskich wojskach kolonialnych w Nigerii. W 1944 powraca do Wlk. Brytanii gdzie nadal służył w WP ( w 1945 awansowany do stopnia por.) i leczył się z malarii, na którą zachorował w Afryce. Prawdopodobnie w tym czasie poznaje Antoniego Wacyka i zostaje zadrużaninem.

W 1944 wraz z Antonim Wacykiem, oraz Wilhelmem Kwaterniakiem, Stanisławem Opolskim i Tadeuszem Thenem redagował pismo „Goreją Wici” propagujące idee Zadrugi. Pisywał w tym piśmie jako Niklot. Pomaga wydać „Kulturę Bezdziejów” A. Wacyka (Szkocja 1945).

W czerwcu 1946 wraca do kraju, wraz z A. Wacykiem. Początkowo przyjeżdża do Bochni, gdzie mieszkała (także podczas okupacji) żona i syn. Jesienią t. r. osiedla się w Zabrzu, gdzie wraz z Wacykiem zakłada olejarnię, a następnie modelarnię dla odlewów hutniczych (kierowaną przez Słonczyńskiego). Te ostatnie przedsięwzięcie zapewniło mu źródło utrzymania i umożliwiło wspieranie finansowe druku prac Stachniuka, to drugie było także założonym celem tych przedsięwzięć. W jego mieszkaniu w Zabrzu w l. 1947-1948 odbywały się spotkania zadrużan, m.in. gościł tam J. Stachniuk, J. Kłopocka, M. Czarnowski, A. Wacyk. Przechowywano tam też przez pewien czas część nakładu „Człowieczeństwa i Kultury” J. Stachniuka.

Wskutek wysokich podatków przekazał w 1949 swoje przedsiębiorstwo państwowemu „Biprohutowi”, nadal jednak nim zarządzał, uzyskując pewne korzyści materialne, co posłużyło UB do szantażu.

W sierpniu 1949 zostaje zwerbowany przez UB w Zabrzu jako informator ps. „Czyński”, z wykorzystaniem materiałów kompromitujących („kompromaty”) - tzn. faktu, że był w PSZ na Zachodzie oraz że prowadził samodzielne przedsiębiorstwo. Z akt UB wynika, że nie była im znana jego aktywność w „Zadrudze”, a sam Słonczyński nic o tym nie wspominał. UB dokonując werbunku liczyło, że udzieli on informacji o znajomych z miejsca pracy o sympatiach endeckich. W tym celu zorganizowano też jego przeniesienie do pracy w Państwowym Szpitalu Klinicznym w Zabrzu, gdzie miały być silne sympatie endeckie. Jego informacje jednak nie przedstawiały wartości operacyjnej i na podstawie uzyskanych materiałów od informatora przez cały okres nie zrealizowano żadnej sprawy ani też pojedynczego aresztu (jak ocenił funkcjonariusz UB w 1954). Słonczyński w 1954 r. kategorycznie odmówił współpracy i nie przychodzi na spotkania, co spowodowało wyłączenie go z sieci operacyjnej w dn. 8 VII 1954.

W l. 1951-1973 był zatrudniony w Przedsiębiorstwie Budownictwa Miejskiego w Gliwicach, ostatnia funkcja - Dyr. ds. Środków Produkcji. Przez cały omawiany okres pozostawał bezpartyjnym. Od 1974 na emeryturze, mieszkał w Gliwicach.

Po 1955 odnowił kontakty ze środowiskiem zadrużnym. Odwiedzali go J. Stachniuk, A. Wacyk z żoną, a także T. Then, kiedy odwiedził Polskę. Co najmniej raz w jego mieszkaniu odprawiono Święto Godów (ok.1955).

Żonaty z Wandą z d. Podołowską, synowie Bogusław (ur. 1937) i Bogdan (ur. 1947), oraz nieślubny Peter Fletcher (ur. w Wlk Brytanii w 1941).

Odznaczony SKZ, Krzyżem Kawalerskim OOP i odznaką Racjonalizatora Produkcji, oraz odznaczeniami brytyjskimi: Defence Medal, The War Medal 1939-45.

Zmarł w Gliwicach 21 IV 1975, pochowany tamże na Cmentarzu Centralnym.

Źródła:

Archiwalne:

IPN Ka 00144/1130 – Akta tajnego współpracownika pseudonim „Czyński” ( w tym własnoręczny życiorys S.)

List Ministerstwa Obrony Wlk. Brytanii do B. Słonczyńskiego z przebiegiem służby z 10 VII 2000 (tam jako Józef Jan Słonczyński)

Prasa

„Goreją Wici”, 1944

Opracowania:

Szczepański T. Goreją Wici”- emigracyjne pismo środowiska zadrużan w Wielkiej Brytanii (w druku).

Wacyk A. Jan Stachniuk 1905-1963. Życie i dzieło, t I 1976, t II 1978, t III1984, mps pow. kserokopia w zbiorach autora;

Informacje Bogusława Słonczyńskiego.