Sadkowski Zbigniew „Krak”

Zbigniew Sadkowski s. Teofila i Zofii z Gołębiowskich, ur. 20 I 1910 w Petersburgu, w rodzinie inteligenckiej. W 1912 wraz z rodziną wraca do Warszawy, gdzie jego ojciec pracuje jako nauczyciel matematyki, a od 1915 kieruje własnym gimnazjum (Gimnazjum Realne Teofila Sadkowskiego).

Zbigniew Sadkowski kończy to gimnazjum w 1927, następnie wstępuje na Wydział Ekonomiczno Polityczny Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Na studiach zostaje działaczem Młodzieży Wszechpolskiej i Obozu Wielkiej Polski (OWP) i następnie Stronnictwa Narodowego (SN).

W 1935 wystąpił z SN. Współpracował następnie ze Zdzisławem Stahlem, działaczem Związku Młodych Narodowców (ZMN zarejestrowany 1934, później jako Ruch Narodowo-Państwowy do 1939), kadrowej organizacji dążącej do syntezy polskiej idei narodowej z tradycją piłsudczykowską.

W 1935 przenosi się do Warszawy gdzie pracuje w piśmie „Wieczór Warszawski” do IX 1939.

W 1938 wiąże się ze środowiskiem „Zadrugi”, w której publikował artykuły jako „Zbigniewski” i (wg Wacyka, zob. niżej) „Witold Drzewica Mojsiejewicz”.

W końcu 1938 lub wiosną 1939 nawiązuje kontakt z polskim wywiadem, został przeszkolony, nie zdążył jednak przed wybuchem wojny otrzymać jakichkolwiek konkretnych zadań.

Wg relacji Wacyka miał w 1938 opuścić środowisko zadrużne wraz z dr Sabiną Różycką. Jednak Jan Stachniuk stwierdza fakt utrzymywania z nim kontaktów w okresie okupacji oraz udzielania przez Sadkowskiego informacji dot. opinii o Zadrudze funkcjonujących w kręgach podziemia. Możliwe, więc, że wyjście ze środowiska było pozorne wobec związania się z wywiadem zapewne nakładającym określone ograniczenia na aktywność społeczną swoich współpracowników.

We wrześniu 1939 nie zmobilizowany. Wychodzi z Warszawy 6 IX udając się wraz ze zdolnymi do walki mężczyznami na wschód (po apelu radiowym płk Umiastowskiego) gdzie mieli zostać wcieleni do nowo tworzonych jednostek. Do Warszawy wraca w początkach października 1939. Krótko pracował w wydziale ewidencji ludności Zarządu m.st. Warszawy skąd zdobywał druki przydatne do wyrabiania fałszywych dokumentów. Następnie pracował w konspiracyjnym Departamencie Informacji i Prasy Delegatury Rządu na Kraj (posługując się fałszywymi dokumentami na nazwisko „Barański”). Bezpośrednio podlegał Kiryłowi Sosnowskiemu („Konrad”) kierownikowi Sekcji Informacji i Propagandy w tym Departamencie. W ramach swoich obowiązków kontaktował się z emisariuszami Rządu RP w Londynie w tym Jerzy Lerskim („Jur”) i przypuszczalnie z Janem Karskim. Pisał też artykuły do „Biuletynu Informacyjnego”.

W pierwszych miesiącach 1943 (na pewno przed połową kwietnia 1943) napisał pracę „Honor i Ojczyzna”(wyd. konspiracyjne Warszawa czerwiec 1943) opisującą wysiłek wojenny społeczeństwa polskiego w l. 1939-1942. Praca zawiera też rozdział o postawie społeczności żydowskiej wobec rzeczywistości wojennej. Zawarte są tam również postulaty przyszłych granic Polski, poszerzonej o Prusy Wschodnie, Gdańsk, Pomorze Zachodnie i Śląsk Opolski i usunięcia z niej Niemców.

Mieszkanie znanej mu z „Zadrugi” Sabiny Różyckiej przy ul. Leszczyńskiej 8 w Warszawie było wykorzystywane jako lokal IV Rejonu AK Warszawa Śródmieście i Delegatury Rządu, oraz miejsce dokonywania nasłuchu radiowego. Wg przekazu rodzinnego miała tam też być radiostacja.

Wobec wiarygodnego przypuszczenia o dekonspiracji tego lokalu Sadkowski pojawił się tam 13 XI 1943 celem jego ewakuacji, czego nie zdążył uczynić przed godziną policyjną, nocował więc w lokalu. Rano do domu przyszło Gestapo, Sadkowski podjął walkę (w mieszkaniu była broń), w której zginął, zastrzelony przez funkcjonariuszy Gestapo wraz z Sabiną Różycką w dn. 14 XI 1943. Zrezygnował z nieznanych przyczyn, z możliwości ucieczki wyjściem na dach, z którego skutecznie skorzystał syn gospodyni (Z. Czajkowski-Dębczyński 1926-1999).

W czasie II wojny światowej zginęli też dwaj jego bracia: Jerzy (1912-1939 – ppor. 15 pp, w nieznanych okolicznościach) i Stanisław (plut. pchor. AK, służył w baonie „Zośka”, poległ w Powstaniu Warszawskim 22 VIII 1944).

Źródła

Grott B. Dylematy polskiego nacjonalizmu Warszawa 2014, (s. 205-206 o ZMN)

Lerski Jerzy Emisariusz Jur, wyd. 4, Warszawa 1989, (s. 114- z mylną informacją o okolicznościach śmierci)

Sadkowski Zbigniew Honor i Ojczyzna, opr. i autor części wstępnej Wiktor Jerzy Kobyliński Warszawa 2014

Stachniuk Jan Człowieczeństwo i kultura, wyd. 2, Wrocław 1996 (s.5-6)

Wacyk Antoni Jan Stachniuk. 1905-1963. Życie i dzieło, Wrocław 1974 mps pow. (oryginał w zbiorach BUJ)