Skowron Eryk

Skowron Eryk, s. Roberta i Jadwigi z Krzyszkowskich ur. 1 maja 1912 w Radzionkowie pow. Tarnowskie Góry. Wychował się w rodzinie protestanckiej.

Ukończył gimnazjum w Tarnowskich Górach. W l. 1930-1933 studiował na UAM w Poznaniu na Wydziale Prawno-Ekonomicznym, mgr prawa. Był tam członkiem korporacji Silesia.

W l. 1933-1934 odbył służbę wojskową w Dywizyjnym Kursie Podchorążych przy 73 pp (kpr. pchor.), po czym wrócił do Radzionkowa, gdzie pracował jako robotnik w kopalni „Joanna”.

W 1936 przyjechał do Warszawy gdzie po krótkiej pracy w kancelarii adwokackiej, jako dziennikarz współpracował z redakcjami gazet: ”Goniec Warszawski”, „Wieczór Warszawski”, „Dziennik Poznański” oraz „Kronika Polski i Świata”. Pozostając bez przynależności partyjnej sympatyzował z ONR i pisywał do jej pisma „Kuźnica” wychodzącego w Katowicach.
W tym okresie poznał Jana Stachniuka i środowisko „Zadrugi”. Wg informacji A. Wacyka udzielonej J. Tomasiewiczowi w l. 90-tych Skowron miał wówczas podzielać poglądy „Zadrugi” ale nie w sposób jawny. Jego ówczesny związek z Zadrugą podkreślają też dokumenty UB.
Był też członkiem Związku Obrony Kresów Zachodnich i Towarzystwa Pomocy Polonii Zagranicznej.

Podczas okupacji mieszkał w Warszawie pracując w firmie folksdojcza Herberta Tomali i w firmie E. Balickiego. Utrzymywał kontakty także ze środowiskiem zadrużnym. Dysponował dokumentami pozwalającymi na swobodne poruszanie się i chroniące go przed aresztowaniem.
Niejasny jest charakter jego kontaktów z Gestapo i poglądy polityczne w tym czasie – UB zarzucało mu działania (de facto rozmowy sondażowe) na rzecz powołania rządu polskiego w GG pod protektoratem niemieckim. On sam zdecydowanie temu zaprzeczał (także w śledztwie) wyjaśniając, że jego kontakty z funkcjonariuszami Gestapo (w tym z Alfredem Spielkerem) polegały na korumpowaniu tychże w zamian za chroniące go dokumenty, ułatwiające mu działalność biznesową. Jest faktem jego dobre położenie materialne w tym okresie, m.in. nabył domek z ogródkiem w podwarszawskich Michałowicach. Był na tę okoliczność rozpracowywany przez kontrwywiad AK (wg zeznań b. żołnierzy kontrwywiadu AK aresztowanych przez UB), jednak bez dalszych konsekwencji. Jest wysoce prawdopodobne, że rozmawiał na w/w temat, (zwłaszcza wobec znajomości z Ferdynandem Goetlem i Emilem Skiwskim, ten drugi to zdeklarowany zwolennik kolaboracji z Niemcami), czego jednak nie należy utożsamiać z faktycznie podjętym działaniem na rzecz powołania kolaboracyjnego rządu.
Swoimi pieniędzmi wspierał literatów (m.in. Goetla) i prawdopodobnie bliżej nie znane organizacje konspiracyjne, brak jednak bliższych szczegółów.
We wrześniu 1944 wychodzi z Warszawy wraz z ludnością cywilną, otrzymuje dokumenty od w/w funkcjonariusza Gestapo Spielkera na wyjazd do Michałowic i Krakowa, gdzie ściąga rodzinę. W I 1945 wyjeżdża na Śląsk, gdzie przebywa do zakończenia okupacji niemieckiej.
W jego mieszkaniu wg informacji córki oraz dokumentów UB przez kilka dni ukrywał się F. Goetel przed ucieczką na Zachód.

Od 1945 pracuje w spółdzielni wydawniczej „Ogniwo” jest czynny jako publicysta (pisma: „Odra”, „Ogniwa”), związany z wojewodą Jerzym Ziętkiem i Arką Bożkiem. Dla wojewody Ziętka pisał przemówienia i artykuły, które ten podpisywał, nieformalnie też mu doradzał. Był członkiem Polskiego Związku Zachodniego, organizacji kontynuującej tradycje przedwojennej ZOKZ. Wyrażał m.in. pogląd, że należałoby pozostawić ludność niemiecką w Polsce ze względu na jej twórcze nastawienie i zdolności organizacyjne. Ta odosobniona wówczas w polskiej publicystyce opinia może być przejawem charakterystycznego dla „Zadrugi” uznania dla protestanckiej etyki pracy. 
W 1947 podjął się zorganizowania papieru na druk książki Jan Stachniuka („Wspakkultura”, 1948). Papieru wprawdzie nie uzyskał, ale sam fakt świadczy o utrzymywaniu wówczas dobrych relacji ze środowiskiem zadrużnym.
W 1948 został aresztowany i skazany przez Komisję Specjalną do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym za handel papierem na 2 lata obozu w Mielęcinie (k. Inowrocławia), gdzie spędził rok. Wojewoda Ziętek odmówił pomocy w jego sprawie, pomimo interwencji, zapewne kierując się oportunizmem życiowym. Po wyjściu od 1949 Skowron mieszkał w Warszawie, gdzie pracował jako redaktor w KiW i tłumacz dla PIW oraz wydawnictwa „Sport i Turystyka”. Pogarszające się jego położenie materialne zmusiło go do pozbycia się domu w Michałowicach. Narastające rozczarowanie do sytuacji w kraju przejawiło się w krytycznych wypowiedziach wskazujących na jego brak ostrożności i skłonność do przeceniania swojej osobistej popularności i znaczenia. Od 1951 był rozpracowywany przez UBP m. st. Warszawy.
W XI 1953 został poinformowany o pobycie w Podkowie Leśnej przybyłego z Wlk. Brytanii do kraju Jerzego Lewszeckiego – emisariusza rządu RP w Londynie, podejrzewanego też przez UB o współpracę z wywiadem USA. Skontaktował się z Lewszeckim, który przekazał mu list od Goetla i propozycję objęcia funkcji w rządzie emigracyjnym (po nielegalnym opuszczeniu kraju). Skowron wyraził zgodę, miał też obiecać powołanie podziemnej organizacji politycznej w oparciu o swoje kontakty na Grn. Śląsku.

27 III 1954 został aresztowany. 19 III 1955 WSR skazuje go na 15 lat więzienia, a po uwzględnieniu amnestii (z 1956r.) - na 10 lat. Karę odbywał we Wronkach a następnie w Strzelcach Opolskich.
W lutym 1958 zwolniony warunkowo z więzienia. Po powrocie do Warszawy został zatrudniony początkowo w Towarzystwie Naukowej Organizacji i Kierownictwa a od 1963 jako dyrektor biura Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego ( prawdopodobnie pomogły tu uprzednie znajomości w tym z prof. E. Lipińskim). Zaangażował się też w promowanie „Klubów Dobrej Roboty”, wyrażał nadzieję, że jest to jedna z dróg do „humanizowania komunizmu” i oderwania się od ZSRR. Był zdecydowany działać w tym kierunku metodami legalnymi. Te deklarowane w gronie znajomych zamiary oraz działalność w ramach PTE i Stołecznego Klubu Dobrej Roboty, którego był prezesem (w tym spotkania m.in. ze Stefanem Kisielewskim) spowodowały założenie przez SB SOR „Ekonomista” w 1963. Wskutek działań SB oraz interwencji Wydziału Nauki KC PZPR w 1964 został pozbawiony pracy w PTE. Odmówiono mu też paszportu do Norwegii skąd otrzymał zaproszenie. Następnie pracował w Zjednoczeniu Przedsiębiorstw Stolarki Budowlanej, nadal mieszkając w Warszawie.
Przeżył krótki okres fascynacji gen. Mieczysławem Moczarem (wł. Mikołaj Diomko), wiązało się to też z krytyczną oceną lobby żydowskiego w życiu PRL. W 1965 usiłował spotkać się z Moczarem, oficerowie SB zaproponowali mu wówczas współpracę w charakterze konfidenta, czego odmówił.

W 1966 SB przekształca SOR „Ekonomista” na sprawę operacyjnej obserwacji, a następnie zostaje ona zakończona. Niemniej Skowron ma zastrzeżone wyjazdy zagraniczne (tzn. zakaz wyjazdów).
W l. 70-tych pracodawca wydał Skowronowi kilka jego broszur dot. organizacji pracy.
Kontakty z Markiem Skuzą, (którego znał z więzienia) i Kazimierzem Januszem, wówczas działaczami ROPCiO, ponownie zwróciły na niego uwagę SB.
17 III 1978 został pozyskany jako TW SB ps. „66” przez funkcjonariusza KS MO Lecha Wicherkiewicza, na zasadzie dobrowolności. Udzielał informacji o Skuzie i prof. E. Lipińskim, a w IV 1980 przekazał list otrzymany od b. zadrużanina Walentego Nowackiego z USA.
Nie otrzymywał wynagrodzenia przez cały okres współpracy. Jego oficer prowadzący podkreśla, że Skowron popiera politykę Gierka. Stanisław Potrzebowski, który odwiedził go w tym czasie zbierając materiały do doktoratu relacjonował, że Skowron miał poglądy bardzo technokratyczne, co korespondowałoby z poparciem dla Gierka. To - w połączeniu z krytyczną oceną lobby żydowskiego, jaką wyrażał zarówno w rozmowach z rodziną, przedstawicielami opozycji (m.in. Leszkiem Moczulskim) jak i oficerem prowadzącym, tłumaczyłoby tę zaskakującą decyzję.
Wyrejestrowany w 1980r. z uwagi na zły stan zdrowia i związaną z tym utratę możliwości operacyjnych.
Zmarł 15 X 1982 w Warszawie.
Żonaty z Haliną z Michałowskich, c. Anna (ur. 1944).

Źródła:
Archiwalne
IPN BU 01224/1032/CD1 Skowron Eryk s. Roberta ur.01.05.1912 – materiały SOR „Ekonomista”
IPN BU 001121/2716/CD1
IPN BU 00277/502/1 Teczka personalna TW „66”
IPN BU 00277/502/2 Teczka pracy Tajnego Współpracownika

Literatura
Heska-Kwaśniewicz Krystyna Taki to mroczny czas. Losy pisarzy śląskich w okresie wojny i okupacji hitlerowskiej, Katowice 2004
Tomasiewicz Jarosław Ugrupowania polityczne i organizacje społeczne w województwie śląsko-dąbrowskim, w: Rok 1945 w województwie śląsko-dąbrowskim, pr. zb. pod red. A. Topola, Katowice 2004
Wacyk Antoni Jan Stachniuk…,
Walczak Jan Generał Jerzy Ziętek, Katowice 1996
Żerosławski Czesław Katolicka myśl o Ojczyźnie. Ideowo-polityczne koncepcje klerykalnego podziemia 1939-1945, Warszawa 1987

Inne
Informacje Anny Kijek (córka). Informacje Jarosława Tomasiewicza i Stanisława Potrzebowskiego.

Bibliografia prac Eryka Skowrona

Druki zwarte:
Dźwignie produktywności w przedsiębiorstwie W-wa 1973, wyd. Zjednoczenie Przemysłu Stolarki Budowlanej
Modele organizacji działalności badawczej, rozwojowej i wdrożeniowej, W-wa 1974, wyd. Zjednoczenie Przemysłu Stolarki Budowlanej
O zasadach współdziałania, W-wa 1973, wyd. Zjednoczenie Przemysłu Stolarki Budowlanej
Styl kierowania i efekty kierowania: zasady kierowania optymalnego, W-wa 1973, wyd. Zjednoczenie Przemysłu Stolarki Budowlanej
System szkolenia Zjednoczenia Przemysłu Stolarki Budowlanej, W-wa 1972, wyd. Zjednoczenie Przemysłu Stolarki Budowlanej
Wymogi optymalizacyjnego kierowania przedsiębiorstwem, W-wa 1972 wyd. Zjednoczenie Przemysłu Stolarki Budowlanej
Zintegrowany system informacji a kierowanie systemowe jako siły napędowe postępu, W-wa 1972, wyd. Zjednoczenie Przemysłu Stolarki Budowlanej

Tłumaczenia (z jęz. niemieckiego):
Feuerbach L. O istocie religii, W-wa 1953, wyd. PIW
Priester E. Byłam w Korei, W-wa 1951, wyd. „Książka i Wiedza”