Rychlik Czesław "Mestwin"

Czesław Rychlik s. Piotra i Heleny z Michalskich, ur. 1 VI 1909 w Wąwolnicy. Ojciec był kamieniarzem z podwarszawskiego Bródna, miejsce urodzenia Czesława wynikło z faktu, że rodzina przyjechała tam z powodu pracy jego ojca.

Ukończył gimnazjum Wawelberga w Warszawie w 1928, technik budowlany. Pracował w swoim zawodzie w firmie „Century” w Białowieży, od 1931 był zastępcą kierownika spółdzielni mieszkaniowej „Sadyba” w Warszawie. W l. 1931-1932 odbył służbę wojskową. W l. 1932-1939 był zatrudniony jako urzędnik w dziale ewidencji ludności UM w Warszawie.

Od 1927 był członkiem SN, następnie ONR. W 1936-1937 był członkiem „Związku Młodej Polski”, został nim w ramach akcji zdelegalizowanego ONR, aby przejąć lub rozbić tę organizację. Kiedy jednak odmówił współpracy z A. Skwarczyńskim i mjr Galinatem (działaczami sanacji)został zatrzymany przez PP na 48 godzin i po wyjściu nie podjął już działalności politycznej do końca okresu międzywojennego.

28 VIII 1939 zmobilizowany do batalionu elektrotechnicznego w stopniu szeregowca-sapera.

Walczył w obronie Modlina, dokąd jednostka wycofała się z kierunku na Mławę. 10 IX baon otrzymał rozkaz przejścia do Garwolina. Wobec odcięcia tego kierunku przez jednostki niemieckie batalion przebił się do Warszawy i został wcielony do załogi miasta. Po kapitulacji (28 IX) żołnierze tej jednostki unikając niewoli założyli cywilne ubrania i rozeszli się. W trakcie kampanii wrześniowej Rychlik został ranny w nogę, po jej wyleczeniu powrócił do pracy w Urzędzie Miejskim.

W maju 1940 wstąpił do POW „Pobudka”, powierzono mu funkcję kierownika tej organizacji na Warszawę - Pragę. Ponieważ w sierpniu 1940 porzucił pracę w UM i zajął się handlem żywnością, co wiązało się z wyjazdami poza Warszawę jego kontakt z „Pobudką” praktycznie ustał. Niemniej (w związku z wsypą w tej organizacji) został aresztowany przez Gestapo w nocy 25-16 listopada 1940 w swoim mieszkaniu w Warszawie przy ul. Dobrowoja. W swoich wspomnieniach wyraża przekonanie, że wpadka w „Pobudce” był dziełem jego znajomego folksdojcza Pragerta(?) z Nowego Bródna. Przesłuchiwany na Pawiaku zaprzeczał wszystkiemu, wykorzystując fakt, że w/w folksdojcz, (z którym był konfrontowany) nie miał o nim konkretnych informacji.

W styczniu 1941 przewieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Auschwitz (Oświęcim), nr obozowy 7901. Stamtąd przenoszony do Mauthausen-Gusen (maj 1942) Mauthausen obóz główny(XII 1942) i Sachsenhausen (Oranienburg). Obozy udaje mu się przeżyć m.in. dzięki umiejętnościom elektryka. W Sachsenhausen poznaje Bogusława Stępińskiego, zostając zadrużaninem. Uczestniczy w spotkaniach jego grupy wraz z Józefem Brueckmanem i Józefem Flisem. Przyjmuje imię „Mestwin”, którym będzie się także posługiwać w działalności publicystycznej po wojnie.

17 kwietnia 1945 został wraz z innymi więźniami obozu ewakuowany w kierunku na północny zachód. W trakcie przemarszu ich grupa zostaje porzucona przez eskortujących ich esesmanów, wówczas więźniowie zorganizowani w grupy narodowe i niektórzy zaopatrzeni w porzuconą broń pod kierunkiem grupy polskiej 3 V weszli do Schwerina zajętego przez armię USA.

Był w grupie zadrużan – byłych więźniów, kierowanej przez B. Stępińskiego, którzy w maju 1945r. złożyli kwiaty pod pomnikiem księcia Niklota w Schwerinie.

Powraca do kraju w maju 1945, początkowo do Warszawy. Znajomy z obozu załatwił mu pracę w Olsztynie. Od VI 1945 pracował na stanowiskach urzędniczych: kierownik świadczeń rzeczowych, naczelnik kontroli społecznej przy WRN, kierownik wydziału polityczno-wychowawczego przy Wojewódzkim Wydziale Informacji i Propagandy. W XII 1945 w Olsztynie wstąpił do Związku b. Więźniów Ideowo-Politycznych. Publikował w biuletynie tej organizacji jako „Mestwin”, poruszał tam m.in. problem Mazurów i Warmiaków.

W 1946 wstąpił do PPR. Zeznawał w procesie R. Hoessa, byłego komendanta Auschwitz w 1946. W 1947 został kierownikiem Wydziału Propagandy przy KW PPR, z którego to stanowiska ustąpił po (skądinąd fałszywych -zob. niżej) donosach oskarżających go o kolaborację.

Latem 1947 B. Stępiński załatwił mu pracę w piśmie harcerskim „Na Tropie”, w związku z tym R. przez kilka miesięcy mieszkał i pracował w Katowicach. Tam poznał Jana Stachniuka, poprzez B. Stępińskiego.

W X 1947 wraca do Olsztyna. W XII 47 zatrudnia się (z poparciem PPR) w Wydziale Gospodarczym WUBP w Olsztynie jako inspektor powiatowy, jednak już w II 1948 zwalnia się, gdyż dostaje pracę w Spółdzielni Budownictwa Wiejskiego. W 1949 zostaje p.o. dyrektora SBW, po aresztowaniu poprzedniego dyrektora za nadużycia finansowe.

W lutym 1949 zostaje zatrzymany w Olsztynie, decyzją prokuratury z zarzutami o charakterze gospodarczym (oszustwa rachunkowe, niegospodarność w SBW). Niewykluczone, że do aresztowania przyczynił się donos b. członka PPS-Lewicy Huberta Lenka znajomego sprzed 1939, wrogo usposobionego do R. i oskarżającego go o kolaborację, czego jednak śledztwo nie podtrzymało.

Sprawę przekazano MBP, gdy ustalono, że był przed wojną w SN i ONR a w czasie okupacji i po wyzwoleniu należał do organizacji „Zadruga”.

Pytania przesłuchujących dotyczą rzekomych nadużyć dokonywanych w SBW, ale też „Pobudki” i „Zadrugi”. Rychlik zaprzeczył jakoby „Zadruga” była organizacją, wyjaśniając, że było to tylko środowisko, zaprzeczył też swojemu członkostwu w niej oraz temu by miał werbować do niej Jana Kowalskiego (b. członek „Pobudki” zam. w Warszawie, przesłuchany w charakterze świadka). Pytany o kontakty Stępińskiego podał te oficjalne w aparacie władzy (m.in. członek KC PZPR Pelagia Lewińska, z ramienia partii nadzorująca harcerstwo). Bagatelizował swoje kontakty z nim i J. Stachniukiem, przedstawiając ich jako marzycieli, ale nie wrogów ustroju. Nadmienił, że zerwał ze Stępińskim.

Podkreślał, że do PPR wstąpił z nie z oportunizmu i deklarował chęć przezwyciężenia naleciałości idealistycznych w swojej świadomości.

Dn. 10 XII 1949 został skazany w trybie doraźnym przez Sąd Okręgowy w Olsztynie na dożywocie i utratę praw. Karę orzeczono za szkodliwe działania przy odbudowie wsi oraz zaniedbania placówek terenowych SBW, co mogło poderwać u średnio i małorolnego chłopa zaufanie do władzy ludowej. Karę odbywał w więzieniu w Barczewie.

Wyszedł z więzienia w wyniku przemian 1956r.

Pracował jako specjalista od BHP w różnych zakładach przemysłowych, początkowo w podolsztyńskiej miejscowości, później w Olsztynie, gdzie mieszkał.

Utrzymywał w tym czasie kontakty z niektórymi zadrużanami m.in. z B. Stępińskim i J. Brueckmanem. Był rozpytywany przez SB o Stępińskiego, niego dając mu dobre świadectwo. Ukończył swoje wspomnienia z obozów około 1974r., podejmując próbę ich wydania w MON. Niedługo potem funkcjonariusze SB przeprowadzili przeszukanie u niego w domu, żądając wydania notatek. Nie jest jasne czy ma to związek z prowadzonym w tym okresie rozpracowywaniem Stępińskiego. Rychlik w liście do Brueckmana sugerował, że ogólnie sygnalizowane problemy z ich wydaniem mogą mieć związek z ukazaniem konkretnych osób w niekorzystnym świetle. Ostatecznie wspomnienia nie ukazały się drukiem a ich mps zdeponował w Ossolineum i Muzeum Oświęcimskim.

W X 1981 został członkiem NSZZ „Solidarność” – koło kombatantów w Gdańsku.

Żonaty ze Stanisławą z d. Rakowska, c. Barbara i Bożena. Trzech jego braci było więźniami niemieckich obozów koncentracyjnych, dwóch zginęło.

Odznaczony Medalem Zwycięstwa i Wolności w 1959.

Zmarł na zawał w Kołobrzegu 10 IV 1983, pochowany w Olsztynie.

Opracował: Tomasz Szczepański

Źródła:

Archiwalia

GK 174/290 – protokół przesłuchania świadka: Czesław Rychlik, b. więźnia obozu w Oświęcimie (w zbiorach IPN)

IPN 00231/153 t 1. (Informacja o „Zadrudze”, z 21 IV 1950);

IPN BU 01236/1027 (Rychlik Czesław, mikrofilmy)

IPN Bi 052/1499/CD/ 1 (Akta osobowe Rychlika Czesława s. Piotra)

Rychlik Czesław Człowieczy egzamin, mps. (Wspomnienia z obozów, kopia w zbiorach autora, inna kopia znajduje się w zbiorach Ossolineum).

Tenże listy do J. Brueckmana 3 egz. z lat 1975-1976, kserokopia w zbiorach autora.

Literatura:

Kruk Erwin Kronika z Mazur, Warszawa 1989(wspomnienie o Rychliku s. 286-287, bez wymienienia nazwiska i wspomnienie z pogrzebu córki R., Barbary)

Inne:

Legitymacja Koła kombatantów NSZZ „Solidarność” z 1981 – skan w zbiorach autora.

Informacje: Bożeny Jankowskiej (z d. Rychlik, córka), Józefa Brueckmana.