Kowalczyk Józef „Sławbor”

Ur. 20 II 1920 w Warszawie, s. Piotra i Anny z d. Marciniaków, w rodzinie robotniczej.

Ze środowiskiem zadrużnym zetknął się w 1938 za pośrednictwem swojego kolegi Henryka Szyszko, członka zespołu redakcyjnego pisma „Zadruga”.

W XI 1939 Szyszko zaproponował mu konspiracyjną działalność w środowisku zadrużnym, na co Kowalczyk przystał. W rozmowie ze Stachniukiem ustalono, że Kowalczyk będzie prowadził konspiracyjny klub dyskusyjny propagujący idee Zadrugi. W jego mieszkaniu przez pewien czas odbywały się spotkania młodzieży związanej z tym ruchem (tzw. „kosynierów”).

W 1940 wraz z Henrykiem Szyszko został wysłany do ZSRR pod pozorem przemytu z bliżej nieokreślonym zadaniem. W trakcie przekroczenia granicy Szyszko zostaje aresztowany przez NKWD, Kowalczykowi udaje się uniknąć wpadki i powrócić do Warszawy.

W grudniu 1940 aresztowany prawdopodobnie z powodu donosu przez Gestapo, (ale w ramach zbiorowego aresztowania) w swoim mieszkaniu na ul. Puławskiej. Osadzony na Pawiaku. Został pobity, aresztujący go funkcjonariusze żądali, by przyznał się do udziału w bliżej nie określonej „organizacji niepodległościowej”. Później nie był intensywnie przesłuchiwany. Kowalczyk nie przyznał się do żadnej działalności. Po około 3 tygodniach zwolniony, wraz z grupą ok. 100 osób. Istnieje wersja, że zwolnienie uzyskali działacze Zadrugi poprzez kontakt z kolaborującym z okupantem niemieckim dziennikarzem Emilem Skiwskim (mógł istnieć poprzez sympatyka Zadrugi Eryka Skowrona) jednak nie można tego lub innych przyczyn w sposób jednoznaczny potwierdzić.

Po wyjściu z aresztu zachorował na gruźlicę. Znalazł się w trudnym położeniu materialnym, korzystał z pomocy finansowej zadrużan warszawskich - Teodora Jakubowskiego („Wodzibora”) i Czesława Marchaja („Władybora”). Ten ostatni sfinansował mu kurację w Zakopanem. Przez pewien czas mieszkał na ul. Dąbrowieckiej w Warszawie (Saska Kępa) w domu zamieszkanym przez grupę zadrużan.

Wraz z Tadeuszem Jędrzejewskim („Wszebor”) organizuje w Warszawie od ok. 1942 młodzieżówkę środowiska – Związek Młodzieży Zryw. Przygotowywał i wygłaszał referaty na spotkania tej grupy. W 1941 wprowadził do środowiska „Zrywu” Zygmunta Brykalskiego.

Prawdopodobnie wziął udział w Powstaniu Warszawskim ale brak o tym bliższych danych.

W 1945 przez pewien czas pracował w biurze wówczas wojewody poznańskiego F. Widy-Wirskiego. Następnie wstąpił do PPR i podjął pracę w warszawskim Urzędzie Kontroli Prasy (cenzurze). Następnie pracował jako redaktor w wydawnictwie „Wiedza Powszechna”.

Przesłuchiwany w sprawie Zadrugi przez UB złożył zeznania wyjątkowo zgodne z linią aktu oskarżenia.

Brak danych o jego losie w okresie 1952-1969.

Żonaty, brak bliższych danych.

Zmarł 6 XI 1969, pochowany na Cmentarzu Powązkowskim (Stare Powązki) w Warszawie.

Źródła: IPN 00231/153 t 1, (Informacja o „Zadrudze”, z 21 IV 1950);

IPN BU 0 1236/1314 cz. 1-5 (zob. zwłaszcza cz.2 –zeznanie Kowalczyka, cz. 4 – zeznanie T. Jakubowskiego)

Radzymińska J. Zawsze niepodlegli, Wrocław 1991;

Wywiad z Czesławem Marchajem: www.niklot.org.pl

Informacje Kazimierza Majewskiego.

Inne

Nekrolog „Życie Warszawy” 9-10 XI 1969.