Felczak Zygmunt „ Bożydar”, „Bydgoski”, „ Jasiński”, „Zygmunt”

Felczak Zygmunt s. Antoniego i Michaliny z d. Pałczyńska ur. 2 V 1903 w Chorkach pow. łęczycki.

Szkoła elementarna w Chorkach, od 1915 szkoła realna w Łęczycy.

Ochotnik w wojnie obronnej polsko- radzieckiej w 1920. W 1923 otrzymuje świadectwo dojrzałości -Szkoła Koła Polskiej Macierzy Szkolnej w Łęczycy.

Studiuje prawo na Uniwersytecie Warszawskim, jednak przerywa studia.-1924r. Pracuje jako nauczyciela w Łodzi. W l. 1926-31 studia na Wydziale Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Poznańskiego, które także przerwał.

Działał w Związku Młodzieży Pracującej „Jedność”, z czasem zostając jego prezesem i redaktorem pisma „Demokrata”, oraz w Narodowej Partii Robotniczej oraz redaktor jej organu „ Prawda”.

Od 1931 mieszka w Toruniu, będąc sekretarzem Zarządu Okręgowego NPR oraz redaktorem „Obrona Ludu”( do 1938). Od V 1934 członek Rady Naczelnej NPR , a następnie Głównego Komitetu Wykonawczego. Po połączeniu w 1937 NPR I PSChD w Stronnictwo Pracy zostaje członkiem Zarządu Głównego. Od 1937 zastępca redaktora naczelnego, a w latach 1938/39 kierownik polityczny „Dziennika Bydgoskiego”.

Dwukrotnie więziony, raz za obrazę A. Hitlera, drugi raz za obrazę J. Piłsudskiego i I. Mościckiego.

We wrześniu 1939 wobec zagrożenia ze strony Niemców opuszcza Bydgoszcz, przenosząc się do Chorek, a następnie do Warszawy (1940). Organizuje podziemne SP i wprowadza do niego NPR- Lewica.

Na przełomie 1941/42 udziela się w grupie Ruch Braterski, wydającej pismo „ Nowy Świat” oraz pomagającej bezdomnym, Żydom i więźniom.

Od 5 II 1942 przedstawiciel SP w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym, odwołany z tej funkcji w 25 X 1942 pod zarzutem intryg i zamachu na program stronnictwa. W II 1943 wykluczony ze SP.

Jest jednym z przywódców Zrywu-grupy rozłamowej z SP, skupionej wokół pisma o tym tytule, (wydawanym 1942-1944), która łączy się następnie ( III 1943 ) z Kadrą Polski Niepodległej, tworząc Stronnictwo Zrywu Narodowego, gdzie zostaje wiceprezesem.

W trakcie Powstania Warszawskiego walczy przy ul. Kredytowej budynek Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, a w czasie wojny Arbeitsamtu, później przedostaje się do Śródmieścia. Po klęsce powstania przedostaje się do Włoch (obecnie dzielnica Warszawy) . 30 XI 1944 na spotkaniu działaczy „Zrywu”, akceptują PKWN.

W II 1945 zostaje wicewojewodą pomorskim. W Bydgoszczy, przystępuje do prób odbudowy SP. Razem z F. Widym kierują grupą SP „Zryw”, konkurencyjną wobec K. Popiela, wedle Piotrowskiego mają pomóc komunistom do opanowania stronnictwa od wewnątrz i nadaniu mu kierunku przychylnego nowemu ustrojowi. Takie tendencje widać też w liście jaki napisali 10 II 1945 do KC PPR. Piotrowski uważa, także, że Felczak przysłużył się komunistom, marginalizując, a następnie eliminując chadecję z życia politycznego Polski .

Po połączeniu w 1945 rozłamowej grupy „ Zryw” z SP, zostaje wiceprezesem. Od XII 1945 jest posłem oraz prezesem Klubu SP w Krajowej Radzie Narodowej.

Tworzy Spółdzielnię Wydawniczą Zryw oraz wydaje Ilustrowany Kurier Polski ( pierwszy numer 22 X 1945) oraz Arkonę (XI 1945). W 1946 roku ukazuje się jego książka „Droga wielkiej odnowy”, według Piotrowskiego w napisaniu książki pomagał Stachniuk, według Tomasiewicza, książkę tą napisał Stachniuk, a tylko wyszła pod nazwiskiem Felczaka.

Felczak jako prezes Rady Nadzorczej Spółdzielni Wydawniczej „ Zryw” wspólnie z F. Widym pomagają w wydawaniu powojennych książek Stachniuka tj. Walki o zasady i Człowieczeństwa i kultury. Felczak pomaga Stachniukowi uzyskać pracę w Ilustrowanym Kurierze Polskim, gdzie ten publikuje pod pseudonimem dr Mieczkowski, udziela się także w innym piśmie wydawanym przez Felczaka i Widego- „ Zryw”.Jak pisze M. Piotrowski, kontakt ze Stachiukiem uzyskał dzięki Widy-Wirskiemu i miał on na niego silny wpływ, powodując odchodzenie od „poglądów chrześcijańsko-społecznych”. O silnej inspiracji dorobkiem Stachniuka, wspominają także inni autorzy. Sam Stachniuk nie uważał go za członka Zadrugi.

Żonaty z Anną Kaptur z d. Grońska(ur. 8 III 1905), miała ona syna z poprzedniego małżeństwa- Bogdana, usynowionego przez Felczaka. Miał czterech braci: Franciszka, Kazimierza, Wiktora i Wacława, trzej pierwsi zginęli z rąk Niemców w okresie 1939-1945.

Zmarł 3 VII 1946 na marskość wątroby, opuszczając szpital na własne życzenie. Jego brat, Wacław (1916-1993, żołnierz AK,historyk) a za nim część historyków utrzymuje jakoby w drodze został brutalnie pobity z inspiracji Urzędu Bezpieczeństwa i to było przyczyną śmierci. Motywem miała być dążenie do zachowania przezeń pewnej ograniczonej autonomii, nawet w ramach systemu. Pochowany na koszt państwa w Bydgoszczy. Odznaczony pośmiertnie Krzyż Grunwaldu II kl.

Bibliografia:

Literatura

Frazik W. Emisariusz wolnej Polski. Biografia polityczna Wacława Felczaka (1916-1993), Kraków 2013

Grott B., Religia, cywilizacja, rozwój. Wokół idei Jana Stachniuka, Kraków 2003.

Kunert A. K, Felczak Zygmunt [w:] Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1944 t.1. Warszawa 1987.

Langrod J. S., Felczak Zygmunt [w:] Polski Słownik Biograficzny t,6.Wrocław 1989.

Osiński K., Jan Stachniuk (1905-1963)-bydgoski epizod w powojennych dziejach ideologa Zadrugi,[w:],Kronika Bydgoska, t.22,2000.

Piotrowski M, Służba idei czy serwilizm? Zygmunt Felczak i Feliks Widy-Wirski w najnowszych dziejach Polski, Lublin 1994.

Ran-Rokicki Lech Znałem Zygmunta Felczaka „Tygodnik Płocki” nr 50, 11 XII 1988

Rosołowski M, Zryw [w:] Encyklopedia Białych Plam t. XVIII.

Tomasiewicz J. , Po dwakroć niepokorni. Szkice z dziejów polskiej lewicy patriotycznej, Łódź 2014.

Opr. Mariusz Dymek